SURÝYELÝ HASTALARDAN ONAM NASIL ALINACAK ?

Stj Av.Dr. Cengiz BAYRAM : ''Bu hafta içinde Çocuk Hastanesinde Neonatoloji Uzmaný meslektaþýmýn  çok haklý olarak bana sorduðu ve benzer sorunlarý herkesin yaþadýðý bir konu üzerinde durmak istiyorum.'' Suriyeli hastalardan Aydýnlatýlmýþ onam nasýl alýnýr ?

Hekimlerin ve Hastanelerin sözleþmeden kaynaklanan yükümlülüklerinden birisi de aydýnlatýlmýþ onam alýnmasýdýr. Hekim ve saðlýk kuruluþunun tedavide %100 baþarý garantisi vermesi söz konusu deðildir. Ancak burada bir vekalet iliþkisi olduðu için gerekli özeni gösterdiðini ispat etmek zorundadýr. Bunun en önemli parçalarýndan birisi de aydýnlatýlmýþ onamdýr.

 Anayasamýzda  Týbbi zorunluluklar ve kanunda yazýlý haller dýþýnda, kiþinin vücut bütünlüðüne dokunulamaz; rýzasý olmadan bilimsel ve týbbi deneylere tabi utulamaz.’’ düzenlemesi yapýlmýþtýr. Burada herkes derken uyruðu ne olursa olsun tüm insanlarý kastetmektedir. Suriyeli misafirlerimiz de bu anayasal haktan yararlanmalarý doðaldýr.

Týbbi müdahalenin hukuka uygun olmasýnýn þartlarýndan birisi de hastadan müdahale öncesi aydýnlatýlmasý ve rýzasýnýn alýnmasý ile olur. Hastanýn yapýlacak müdahaleye rýzasý hekimin fiilini hukuka uygun hale getirir.

 Geçici korunma altýnda olan ve özellikle bölgemizde sayýlarý çok artan Suriyeli misafirlerimize yönelik yapýlan týbbi tedavilerde onam alýnmasý hekimler için ayrý bir sorun haline gelmiþtir. Özellikle dil problemi ve bundan daha önemlisi özellikle çocuklarda yanlarýnda hiçbir yakýnlarýnýn olmadan hastaneye getirilmesi ve tedaviye baþlama durumu ciddi bir problem haline gelmiþtir.

  Hukukumuzda aydýnlatýlma ile ilgili olarak hukuki mevzuat Türk Deontoloji Tüzüðü m. 14/2,Hasta Haklarý Yönetmeliði  m. 15 ve 31/1,Hekimin Meslek Etiði Kurallarý m.26 da tanýmlanmýþtýr.

 

Biz burada bu tür hastalarý üç ayrý kategoriye ayýrarak inceleyeceðiz.

 

1-Acil hal nedeniyle hastaneye gelen þuuru kapalý ve yoðun bakým ve/veya  ameliyat gereði olan yanýnda bir yakýný olmayan eriþkin ya da bebek hastalar

2-Acil hal nedeniyle hastaneye gelen þuuru kapalý ve yoðun bakým ve/veya  ameliyat gereði olan yanýnda bir yakýný/vasisi  olan  eriþkin ya da bebek hastalar

3-Acil hal gerektirmeyen þuuru açýk eriþkin hastalar ya da aileleri ya da bir yakýnlarý yanýnda olan hastalar

1-Acil hal nedeniyle hastaneye gelen þuuru kapalý ve yoðun bakým ve/veya  ameliyat gereði olan yanýnda bir yakýný olmayan eriþkin ya da bebek hastalarda Borçlar Hukukumuzdaki Vekaletsiz Ýþ Görme Hükümleri geçerlidir.  Bu týbbi müdahale, “vekaletsiz iþgörme” hükmündedir (TBK. m. 526).Hasta-hekim buluþmasý her zaman hastanýn baþvurusuyla olmaz. Bazý durumlarda hastanýn isteði dýþýnda da bir buluþma söz konusu olabilir. Hekimlik sorumluluðu gerektiren, kamusal nitelikli bir meslektir. Hekim, her yerde, her zaman, her durumda týbbi yardýmda bulunmak zorundadýr. Görev ve çalýþma yeri dýþýnda sýradan bir insan gibi bulunduðu yerde, yolda, yolculukta, çarþýda pazarda, alýþ veriþ merkezlerinde, eðlence yerlerinde kalp krizi geçiren, aðýr yaralanan bir kimseye hemen týbbi yardýmda bulunmak zorundadýr. Eðer ilgisiz kalýrsa, kimliðini gizlerse, yardýmdan kaçýnýrsa meslek ahlakýna aykýrý hareket etmiþ, bir tür haksýz fiil iþlemiþ olur. Hekimin bu biçimde, arada sözleþme iliþkisi kurulmaksýzýn, hastaya týbbi yardýmda bulunulmasýna “vekaletsiz iþ görme” denilmektedir. Dolayýsýyla, hekim hastasýnýn iradesine dayanmaksýzýn ve fakat Vekâletsiz iþ görmede, hastanýn istek ve iradesi dýþýnda, hekim yönünden sözleþme dýþý “zorunluluk durumu” söz konusudur. Hastaya zorunlu olarak yardým eden (vekâletsiz iþ gören) hekim, hastanýn kendine gelmesinden sonra, hasta veya yakýnlarý onun tedaviyi sürdür esini isterlerse, vekâletsiz Ýþ görme durumu, hekimlik (tedavi) sözleþmesine dönüþmüþ olur. Burada hekim kendini hastanýn veya hastanýn vasisi yerine koyarak onlar olsaydý ne yapardý ve mantýklý olarak da  izin verirdi düþüncesiyle hastaya gerekli týbbi müdahaleyi yapmak zorundadýr. O nedenle bu hastalara müdahale yapmak için kimseden izin alýnmak zorunda deðildir. Ancak burada yapýlmasý gereken bu durumu tutanak ile ve mümkün ise birden fazla kiþinin imzasý ile kayýt altýna alýnmasý gerekir.  

2-Acil hal nedeniyle hastaneye gelen þuuru kapalý ve yoðun bakým ve/veya  ameliyat gereði olan yanýnda bir yakýný/vasisi  olan  eriþkin ya da bebek hastalarda Tercüman yanlarýnda ise Tercüman aracýlýðý ile durum anlatýlýr ve onam alýnýr. Burada tercümanýn da þahit olarak imzasýnýn alýnmasý þarttýr. Burada acil bir durum olmasýna raðmen hekim yakýný izin vermez ise müdahalesini Vekaletsiz Ýþ Görme hükümlerine gerçekleþtirir sonra da mahkemeye durumu bildir.

3-Acil hal gerektirmeyen þuuru açýk eriþkin hastalar ya da aileleri ya da bir yakýnlarý yanýnda olan hastalarda mutlaka yine Tercüman eþliðinde ve yazýlý olarak tercümaný da þahit yazarak aydýnlatýlmýþ onam alýnýr. Durum acil olmadýðý için kiþi onam vermezse Çocuðun vasisi de izin vermez ise iþlem yapýlmaz. Kural olarak hastanýn tedaviyi reddetme hakký bulunmaktadýr. Fakat iradesini açýlma yeteneði bulunmayanlar bakýmýndan mevzuatýmýz özel hükümler düzenlemiþtir. Buna göre küçüðün anne ve babasý, küçüðe iliþkin bir tedaviyi reddetme hakký bulunmamaktadýr.

 

Ne Zaman Aydýnlatýlmýþ Onam Gerekmez

 

1-Týbbi zorunluluk Halinde. Örneðin boðazýna yabancý cisim kaçmýþ bir kimse þuuru kapalý burada kiþi þuuru açýk olsaydý izin vereceði kabul edilerek davranýlýr ve onam gerekmez. Yine Yargýtayýn verdiði bir kararda taþ ameliyatý þeklinde baþlayan ameliyatta böbreðin alýnmasý gerektiði için alýndýðýný Yargýtay aydýnlatýlmýþ onamda yazmamasýna raðmen hukuka uygun olarak kabul etmiþtir. (Yargýtay 4.HD 5/3/1971 1970/10853 e 1971/2096 sayýlý karar)

2-Hastanýn hastalýðý konusunda aydýnlatýlmayý istemediði durumlar ve aydýnlatýlmaya gerek olmayan hallerde

Hastaya bilgi verilmesinin caiz olmadýðý haller Hasta Haklarý Yönetmeliði madde 19 da düzenlenmiþtir.

Hastaya verilecek bilgilerin gerektiðinde tercüman kullanarak hastanýn anlayabileceði þekilde ve mümkün olduðu kadar týbbi kelimelerden uzak þekilde olmalýdýr.

Onam formu kiþi 18 yaþýn üzerinde ve kýsýtlý deðil ise mutlaka kendisinden alýnmalýdýr. Uygulamada yaptýðýmýz en önemli hatalardan birisi budur. Kiþinin eþinden ya da yakýnlarýndan onam alýyoruz. Bu durum bile tek baþýna tazminat sebebidir.

Engellilerin aydýnlatýlmasý ile ilgili mevzuat Hasta Haklarý Yönetmeliði m 24/3 de çocuklar ile ilgili olanlar ise Hasta Haklarý Yönetmeliði m24/2 de rýza verilmediði durumlarda ise örneðin acil ameliyat gerekiyor ama aile izin vermiyor sa bu durumda da Hasta Haklarý Yönetmeliði m 24/4 deki  ve Türk Borçlar Kanunu m 346 ve 487 deki uygulamalarý yapmamýz gerekiyor.

Unuttuðumuz en önemli konulardan biri de imzalanan formun bir örneðinin de hastaya verilmemesi durumudur. Bu konuyu da ispat yükümlülüðü biz hekimlerde ve saðlýk kuruluþlarýndadýr. Borçlar kanunumuz m.112 gereði “kusurlu olmadýðýný ispat borçluya aittir” der.Birçok Yargýtay kararýnda hekim ve saðlýk kuruluþu suçlu bulunmuþ buna sebep olarak hasta tetanoz aþýsý yaptýrmak istememiþ ancak bu kayýt altýna alýnmamýþ,hastaya onamda olmayan komplikasyonlar geliþmiþ,hasta 2li 3lü test yaptýrmak istememiþ ancak hekim bunu kayýt altýna almamýþ ve bu durumu ispat edememiþtir.

En önemli kurallardan biri onam alýrken elektif vakalarda mümkünse bir gün önceden ama bu mümkün deðilse  ameliyat günü ise mutlaka saati de yazarak mutlaka hekim tarafýndan anlatýlarak ve her hastalýk ve yapýlacak iþlem için ayrýntýlý olarak ve hastanýn da özelliklerini kapsayacak þekilde(Obez ya da Diabetli olduðundan risk fazla gibi) onam formunun deðiþken yerlerini hastaya dolduracak þekilde  alýnmalýdýr.

 

Özet Olarak

 

• Hastaya özgü onam alýnmalý

• Onam  yukarýda açýkladýðýmýz 8 maddeye cevap verebilecek özellikte olmalý

• Onam 18 yaþ üstü ve kýsýtlý deðil ise þuuru kapalý deðil ise mutlaka kendisinden alýnmalý(eþi dahi olmaz)

• Elektif iþlemlerde iþlemden bir gün önce olmalý ancak bu mümkün deðil ayný gün alýnmýþsa onamda mutlaka saat yazýlmalý hekimin ve hastanýn imzasý olmalý. Bu saat iþlemden önceki bir saat olmalý þahit de varsa onun da ismi yazýlarak imzalatýlmalý.

• Onamýn bir örneðinin hastaya verildiði ispatlanmalý

• Görüntülü onam alýnmak isteniyorsa hastadan kayýt için izin alýnmalý

---

•