Hekimlerin Malpraktis (Týbbi Kötü Uygulama) Nedeniyle Cezai Sorumluluðu

Malpraktis Kavramý

Malpraktis kavramý latince kökenli olup, kötü uygulama anlamýndadýr. Literatürde de yaygýn þekilde hekimliðin kötü uygulanmasý ya da týbbi hatalý uygulama anlamýnda kullanýlmaktadýr.

Türk Tabipler Birliði’nin 10-11 Ekim 1998 tarihlerinde yapýlan 47. Büyük Kongresinde kabul edilen ve 01.02.1999 tarihinde yayýnlanan “Hekimlik Meslek Etiði Kurallarý”nýn 13. Maddesine göre, bilgisizlik, deneyimsizlik ya da ilgisizlik nedeniyle bir hastanýn zarar görmesi malpraktis olarak deðerlendirilmektedir. Malpraktis kavramý, Dünya Tabipler Birliði’nin 1992 yýlýnda yapýlan 44. Genel Kurulu’nda kabul edilen bildirgesinde ise “hekimin tedavi sýrasýnda standart uygulamayý yapmamasý, beceri eksikliði veya hastaya tedavi vermemesi ile oluþan zarar” þeklinde tanýmlanmýþtýr.

Týbbi Müdahale Kavramý

Malpraktis oluþabilmesi için gerekli temel unsurlardan bir tanesi, týbbi müdahale kavramýdýr. Týbbi müdahale, insan üzerinde týp biliminin uygulanmasý ile baðlantýlý olarak yapýlan her türlü müdahale olarak tanýmlanabilir. Buna göre, týbbi müdahalede bulunulurken bilgisizlik, deneyimsizlik ya da ilgisizlik nedeniyle hastada zarar meydana gelmesi durumunda malpraktis söz konusu olabilecektir. Diðer taraftan, hastaya gerekli týbbi müdahalede bulunulmamasý veya geç bulunulmasý nedeniyle hastada zarar meydana gelmesi durumunda da malpraktis söz konusu olabilir.

Hekimlerin, usulüne uygun olmayan veya hatalý týbbi müdahalede bulunmasý durumunda, Türk Ceza Kanunu’nda belirtilen cezai yaptýrýmlarla karþý karþýya kalmasý söz konusu olabilmektedir.

Bir týbbi müdahalenin usulüne uygun olarak yapýlmýþ olmasý için öncelikle 4 ana kriter vardýr:

1-Uygulayýcýnýn hekim veya diðer resmi ehliyetli saðlýk personeli olmasý

2-Týbbi müdahalenin geçerli bir gerekçesi (endikasyonu) olmasý

3-Týbbi müdahalenin týp biliminin genellikle kabul edilmiþ kurallarýna ve teknik gereklerine uygun olmasý

4-Týbbi müdahalede bulunulacak hastanýn aydýnlatýlmýþ onamýnýn olmasý ve bu onamýn kiþinin kendisi ya da hukuki temsilcisi tarafýndan onaylanmýþ olmasý

 

Bunlarýn içinde týbbi müdahale öncesinde hastadan aydýnlatýlmýþ onam alýnmýþ olmasý özellikle önemlidir. Bu onam acil olmayan durumlarda en az 24 saat önceden alýnmýþ olmalýdýr.

Aydýnlatýlmýþ Onam Kavramý

Temel dayanaðýný Anayasa’nýn 17. maddesi hükmünden alan aydýnlatýlmýþ onam kavramý, hastaya, uygulanacak olan týbbi müdahale hakkýnda bilgi verilerek onu bu týbbi müdahale hakkýnda kendi iradesi ile serbestçe karar verebileceði bir seviyeye ulaþtýrmak olarak tarif edilebilir. 1219 sayýlý Tababet ve Þuabatý San’atlarýnýn Tarzý Ýcrasýna Dair Kanun’un 70. maddesi, aydýnlatýlmýþ onamý her týbbi uygulama için zorunlu kýlmakta, büyük cerrahi operasyonlarda ise bunun yazýlý olmasý þartýný getirmektedir. Hüküm böyle olsa da hukuki literatürdeki eðilim, ispat aracý olarak sunulabilmesi açýsýndan bütün aydýnlatýlmýþ onamlarýn yazýlý olarak alýnmasý yönündedir. Ayný yükümlülüðün detaylý açýklamasý Hasta Haklarý Yönetmeliðinde de belirtilmiþtir.

Bir baþka ifade ile aydýnlatýlmýþ onam; hekimin hastasýný, o sýrada var olan saðlýk durumu, yaptýðý muayene sonucunda koyduðu taný, önerdiði tedavi ve bu tedavinin türü ile süresi, tedavinin baþarý þansý, planlanan tedavinin taþýdýðý riskler, tedavide kullanýlacak ilaçlarýn kullaným þekilleri ile bunlarýn sahip olduðu muhtemel yan etkiler, hastanýn kendisine önerilen tedaviyi reddetmesi durumunda karþýlaþacaðý týbbi sonuçlar ve riskler konusunda bilgilendirmesi, yani hastasýný detaylý olarak aydýnlatmasý ve sonuçta ondan bu aydýnlatma karþýlýðýnda yazýlý olarak belge almasýdýr.

Hasta Haklarý Yönetmeliði’nin Saðlýk Durumu Ýle Ýlgili Bilgi Alma Hakký baþlýklý Üçüncü Bölümündeki 15. maddede ise hastaya onam kapsamýnda yapýlacak bilgilendirmenin kapsamý belirtilmiþtir. Buna göre, hastaya, hastalýðýn muhtemel sebepleri ve nasýl seyredeceði, týbbi müdahalenin kim tarafýndan nerede, ne þekilde, ve nasýl yapýlacaðý ile tahmini süresi, diðer taný ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceði fayda ve riskler ile hastanýn saðýlýðý üzerindeki muhtemel etkileri, muhtemel komplikasyonlarý, reddetme durumunda ortaya çýkabilecek muhtemel fayda ve riskleri, kullanýlacak ilaçlarýn önemli özellikleri, saðlýðý için kritik olan yaþam tarzý önerileri, gerektiðinde ayný konuda týbbi yardýma nasýl ulaþýlabileceði hususlarýnda bilgi verilmelidir.

Aydýnlatýlmýþ onam alýnmadan yapýlan týbbi bir müdahale sonucunda kabul edilebilir risk sýnýrlarý içinde bir komplikasyonla karþýlaþýlmasý durumunda dahi hasta þikayetçi olabilecektir. Zira bu onam yoksa komplikasyon - malpraktis ayrýmý yapýlmasýna bile gerek kalmadan hekim kusurlu sayýlacaktýr. Diðer taraftan, hastanýn týbbi müdahale yapýlmadan önce müdahalenin nedenleri, dayanaklarý, þekli ve müdahale sýrasýnda ve sonrasýnda meydana gelebilecek olumsuz sonuçlarý hakkýnda mümkün olduðunca detaylý bir þekilde aydýnlatýlmasý, týbbi müdahaleyi hukuka uygun hale getirecektir.

Aydýnlatýlmýþ onam alýnmýþ olsa da yapýlan aydýnlatmanýn hastanýn kültürel, toplumsal ve ruhsal durumuna özen gösteren bir uygunlukta olmasý gerekir (Hekimlik Mesleði Etik Kurallarý m. 26). Buna göre, aydýnlatýlmýþ onam formu olarak adlandýrýlan formlarýn mutlaka her bir müdahale ve hasta için özelleþtirilmesi gerekir. Standart ve genel, muðlak ifadelerin bulunduðu formlarýn hukuken hiçbir geçerliliði olmayacaktýr. Bu husus, Yargýtay tarafýndan da özenle gözetilmektedir. Nitekim, 23.01.2014 tarihli bir Yargýtay kararýnda; “…cerrahi müdahaleyi yapacak olan Op. Dr. E.. D.., bana ameliyatý ayrýntýlý bir þekilde anlattý. Ben de bu müdahalenin þeklini ve sonuçlarýný ve daha sonra ortaya çýkabilecek komplikasyonlarý tamamen anladým. Ben, 1. maddede anlatýlan ameliyatta, ameliyat sýrasýnda evvelden akla gelmeyen durumlarda gerek görüldüðü takdirde ilave ve farklý þekilde müdahalelerin yapýlabileceðini kabul ediyorum. Ben, anestezi doktorunun benim için uygun olarak seçtiði anestetik madde ve þeklini onun direktif, mesuliyet ve kontrolü altýnda tatbik etmesini uygun buluyor ve kabul ediyorum.” ifadelerinin yer aldýðý aydýnlatýlmýþ onam belgesindeki söz konusu ifadeler soyut ve genel bulunmuþ; bu onam belgesinin, hekimin hastayý olasý risk ve komplikasyonlar konusunda somut ve yeterli bir þekilde aydýnlattýðýný ispat etmediði belirtilmiþtir. Görüldüðü üzere, söz konusu onam belgesinde hastanýn ortaya çýkabilecek komplikasyonlarý tamamen anladýðýný belirtmesi bile yeterli görülmemiþtir. Çünkü yüksek mahkeme daha detaylý ve somut ifadelerle birlikte ilgili týbbi giriþime özel olumsuz sonuçlarýn eksiksiz belirtilmesini aramaktadýr. 07.03.2016 tarihli bir Yargýtay kararýnda; onam formunun “ameliyatýn riskleri” baþlýklý bölümünde “ameliyattan sonra ilk iki hafta içinde kanama olabileceði, geç ortaya çýkan kanamalarda tekrar hastaneye yatýrýlarak müdahale edilebileceði, ameliyat edilebileceði ve kan kaybý nedeniyle de kan transfüzyonu gerekebileceði” hususlarý açýkça yazýlmýþ olmasýna raðmen, davacýnýn bu komplikasyon sonrasýnda yoðun bakýmda kalabileceði, sað tarafýný kullanmayabileceði, dilinin kesilip, diþlerinin sökülebileceði hususlarý belirtilmediði için yeterince aydýnlatýlmadýðýndan bahisle onam formu yetersiz bulunmuþtur.

 

Hekimlerin Malpraktis Nedeniyle Cezai Sorumluluðu 

 

Belirtmek gerekir ki Türk Ceza Kanunu’nda (TCK), hekimlerin hastalarýna týbbi müdahalede bulunurken vücut bütünlüðünde neden olduklarý zararlara yönelik olarak düzenlenmiþ özel maddeler bulunmamaktadýr. Yani bir trafik kazasý nedeniyle bir kiþinin yaralanmasýna veya ölmesine neden olan araç þoförü ile hatalý týbbi müdahale nedeniyle vücut bütünlüðünün zarar gördüðü iddiasýyla hakkýnda ceza davasý açýlan hekimin yargýlanacaðý TCK maddeleri aynýdýr.

 

Hatalý bir týbbi müdahale nedeniyle hastasýnýn vücut bütünlüðüne zarar verdiði iddia edilen hekim, halen yürürlükteki TCK m 89’a göre taksirle yaralama; hastasýnýn ölümüne neden olduðu iddia edilen hekim ise TCK m. 85’e göre taksirle öldürme suçlarý kapsamýnda yargýlanabilir.

Taksirle yaralama suçunun cezasý 3 aydan 1 yýla kadar hapis veya adli para cezasý iken, maddede belirtilen aðýrlaþtýrýcý nedenlerin de var olmasý durumunda cezanýn 2 yýla kadar artýrýlmasý söz konusudur.

Taksirle bir kiþiyi öldürme suçunun cezasý ise 2 yýldan 6 yýla kadar hapis cezasýdýr.

 

Taksir, dikkat ve özen yükümlülüðüne aykýrýlýk dolayýsýyla, bir davranýþýn suçun kanuni tanýmýnda belirtilen neticesi öngörülmeyerek gerçekleþtirilmesidir (TCK m. 22/2). Kiþinin öngördüðü neticeyi istememesine karþýn, neticenin meydana gelmesi halinde ise bilinçli taksir vardýr. (TCK m. 22/3).

Örneðin, karýn aðrýsý þikayeti ile gelen bir hastayý muayene eden hekim, bilgisizlik, deneyimsizlik veya ilgisizlik nedeniyle gerçekte var olan akut apandisit tanýsýný koyamaz da baþka bir teþhis üzerinden tedavi verip hastanýn yaþamýný tehdit eden sonuçlara yol açarsa taksir söz konusudur. Eðer hekim, hastanýn akut apandisit olabileceðini düþündüðü ve bu hastalýðýn sonuçlarýný bildiði halde bir þey olmayacaðýný ümit ederek hastayý evine gönderip þikayetleri daha da artarsa gelmesini söylerse bilinçli taksir söz konusu olur.

Taksir ile bilinçli taksir ayrýmý yapýlmasý zor ve sübjektiftir. Tanýmlar arasýnda çok net bir ayrým olmasa da cezalar arasýndaki fark oldukça açýktýr. Zira bilinçli taksirin söz konusu olduðu durumlarda verilecek olan ceza taksirli suça iliþkin cezaya göre üçte birden yarýsýna kadar artýrýlmakta (TCM m. 22/3); verilen cezanýn adli para cezasýna çevrilmesi de mümkün olmamaktadýr (TCK m. 50/4). Ayrýca taksirle yaralama suçunun soruþturulmasý ve kovuþturulmasý þikayete baðlý iken suçun bilinçli taksirle iþlenmesi halinde þikayet aranmaz (TCK m. 89/5).

 

TCK’da tanýmlanan ve çok daha aðýr cezai yaptýrýmlarý söz konusu olan kast ve olasý kast kavramlarý, bunlarýn kanundaki taným içeriði nedeniyle hekimlik uygulamalarý ile çok fazla baðdaþmamaktadýr ve bu nedenle hatalý týbbi müdahale nedeniyle hastasýna zarar verdiði iddia edilen hekimler bu kapsamda yargýlanmamaktadýr. Þöyle ki kast, suçun kanuni tanýmýndaki unsurlarýn bilerek ve istenerek gerçekleþtirilmesi (TCK m. 21/1); olasý kast ise kiþinin, suçun kanuni tanýmýndaki unsurlarýn gerçekleþebileceðini öngörmesine raðmen, fiili iþlemesi durumudur (TCK m. 21/2). Burada hekimler açýsýndan bilinmesi gereken önemli bir istisna söz konusudur: Hasta Haklarý Yönetmeliði’nin 13. maddesinde de açýkça belirtildiði üzere, Ülkemizde ötenazi yasaktýr. Buna raðmen, hastasýna ötenazi uygulayan hekim kasten öldürme suçundan yargýlanacaktýr.

 

Hekimlerin, hatalý týbbi müdahalede bulunmasý dýþýnda hastaya gerekli týbbi müdahalede hiç bulunmamasý veya geç bulunmasý nedeniyle hastada zarar meydana gelmesi durumunda da TCK’nýn 83. ve 88. maddeleri kapsamýnda cezai sorumluluðu söz konusu olabilir.

TCK m. 83, kasten öldürmenin ihmali davranýþla iþlenmesi; m. 88 ise kasten yaralamanýn ihmali davranýþla iþlenmesi baþlýklarý altýnda düzenlenmiþtir.

TCK m.83’e göre, belli bir icrai davranýþta bulunmak hususunda kanuni düzenlemelerden veya sözleþmeden kaynaklanan bir yükümlülüðü bulunan kiþinin, yükümlü olduðu belli bir icrai davranýþý gerçekleþtirmemesi dolayýsýyla ölüm meydana gelirse ölüme neden olan bu kiþi hakkýnda alt sýnýrý 10 yýldan baþlayan hapis cezalarý öngörülmüþtür.

Kiþinin yükümlü olduðu belli bir icrai davranýþý gerçekleþtirmemesi dolayýsýyla yaralanma meydana gelirse bu sefer TCK 88. madde hükmü uygulanýr.

Bu maddeler kapsamýnda hekimlerle ilgili olarak verilebilecek en klasik örnek; bir saðlýk kuruluþunda görev yapan hekimin, acil durumdaki hastaya müdahale etmemesi sonucunda hastanýn ölmesidir.

 

Unutulmamalýdýr ki TCK m. 4’e göre;

Ceza kanunlarýný bilmemek mazeret sayýlmaz.

 

Stj. Av. Dr. Hüseyin Cem BARLIOÐLU

---

•