Halkýn Sorunu ANEMÝ..!

Özel Akademi Hastanesi doktorlarýndan  Ýç Hastalýklarý (Dahiliye) Uzmaný Yrd.Doç.Dr.Hüseyin Taþkýran’’Halk sorunu olan Anemi hakkýnda bilmemiz gerekenleri okuyucularýmýza aktardý.

Anemi sözcüðü kansýzlýk anlamýna gelir. Anemi Dünya’da kadýnlarda görülme sýklýðý yüzde 30-40, erkeklerde yaklaþýk yüzde 20 dir. Çevre kanýnda hemoglobin (HGB) miktarý hastanýn yaþ ve cinsiyetine göre normal kabul edilen deðerlerin altýna indiðinde anemi söz konusudur.Dünya Saðlýk Örgütü (WHO) anemi teþhisi konmasýný kolaylaþtýrmak ve doðru taný konmasý adýna bilimsel istatistik çalýþmalarý sonucunda alt anemi sýnýrlarýný yaþ, cinsiyet ve çevresel etkenlere göre belirlemiþtir. Bu kriterler eriþkin erkeklerde 13.5 g/dL, kadýnlarda 12 g/dL nin altý kabul edilir. 6 ay ile 6 yaþ arasý çocuklarda 11 g/dL nin, 6-14 yaþlarda 12 g/dL nin altý anemidir. Gebelerde 11 gr/dl nin altýndaki deðerler anemi olarak deðerlendirilir. Niçin bu tanýmlamada “HBG miktarý”ný tercih ediyoruz? Çünkü eritrosit sayýsý normal, hatta normalin biraz üzerinde olan bir hastanýn HGB’i düþük olabilir (örn thalassemia taþýyýcýlýðý, tedavi amacýyla sýk sýk kan veren polisitemili hasta).

 

Anemisi olan hastalarda birçok belirti ve bulgular görülebileceði gibi, semptomatik olmayan hastalar da olabilir. Anemili hastalarda gözlenen klinik belirti ve bulgular aneminin akut (ani) veya kronik (uzun dönemde) geliþmesine ve altta yatan hastalýða baðlý olarak deðiþiklik gösterir. Bu hastalarda kalp ve akciðerler aneminin neden olduðu oksijen eksikliðini gidermek için uyum saðlamaya çalýþýrlar(kompansasyon mekanizmasý). Kýsa zamanda geliþen kansýzlýklarda (akut kanamalar gibi) böyle bir uyum için yeterli süre olmadýðýndan hastalardaki belirtiler daha þiddetlidir. Halbuki uzun sürede geliþen kansýzlýklarda (kronik demir ekskliði anemisi, kronik b12 ve folik eksikliði anemisi gb...) kansýzlýk aðýr derecede olsa da belirtiler daha az ve siliktir. Hafif anemili hastalar genellikle bulgu vermez. Yaþlý ve kalp damar bozukluðu, akciðer hastalýðý olan kiþilerde gençlere göre anemi bulgularý daha belirgindir. Anemili hastalarda özellikle hareketten sonra yorgunluk, nefes darlýðý, çarpýntý ve halsizlik þikayetleri olabilir. Aðýr anemisi olan hastalarda bu belirtiler istirahat halinde de görülür. Ayrýca baþ dönmesi, baþ aðrýsý, kulak çýnlamasý olabilir ve hatta hasta bayýlabilir. Hastalar soðuða karþý tahammülsüzdür. Kalp damar hastalýðý olanlarda angina pectoris (göðüs aðrýsý), bacaklarda yürümekle aðrý ve kýramplar ve kalp yetmezliði geliþebilir. Ýþtahsýzlýk, hazýmsýzlýk, bulantý, kadýnlarda adet düzensizlikler, erkeklerde cinsel isteksizlik görülebilir. Bazý ani geliþen kan yýkýmý (hemoliz) durumlarýnda bel aðrýsý, ateþ, kahverengi idrar geliþebilir.

 

Aneminin hemen daima bir hastalýk olmayýp altta yatan bir hastalýðýn belirtisi olduðu unutulmamalýdýr. Bu nedenle anemik hastaya yaklaþým sistemli bir biçimde yapýlmalýdýr. Buna birkaç örnek olarak kronik böbrek yetersizliðine baðlý anemi; romatoid artrit veya ampiyemli bir hastada kronik hastalýk anemisi, sistemik lupus eritematozuslu bir hastada otoimmun hemolitik anemi, esas tanýyý da ifade eden doðru deyimlerdir. Demir eksikliði anemisi de tek baþýna bir taný deðildir. Etiyolojisi ortaya konmamýþ bir demir eksikliði anemili hastanýn anemisi tedavi edilse bile, tehlikeli bir durumu gizli býrakabilir. Çünkü kansýzlýklar arasýnda en çok görülen demir eksikliði anemisidir. Anemi hastalarýnýn yaklaþýk yüzde 90’ýnda görülür. En önce bilinmesi gereken aneminin bir hastalýk tanýsý olmadýðý’dýr. Anemi týpký ateþ gibi bir klinik belirti ya da eritrosit sedimantasyon hýzý gibi bir laboratuvar bulgusudur. Aneminin altýnda daima bir neden, hatta bazen birden fazla neden yatar. Hekim körlemesine tek ya da çok ilaçlý bir tedaviye ya da çoðu kez gereksiz bir kan transfüzyonuna giriþmeden önce, anemiye yol açan nedeni bulmak zorundadýr. Bazen ortaya konan neden yeni bir nedenin araþtýrýlmasýný gerektirir.

 

Anemi nedenlerinin belirlenmesinde iyi bir anamnez (hastalýðýn hikayesi) almak çok önemlidir. Anamnezde hastanýn beslenme koþullarý (etten fakir diyet=kronik demir eksikliði anemisi, yeþil sebzeden fakir diyet=folat eksikliði anemisi), mide, baðýrsak, genito üriner kanamalar, kadýnlarda sýk doðum veya düþükler sorgulanmalýdýr. Hastanýn mesleði ve alýþkanlýklarý, fiziksel ve kimyasal maddelerle maruziyeti, kullandýðý ilaçlar (aspirin, kan sulandýrýcý, aðrý kesici vb...) dikkate alýnmalýdýr. Hasta ve ailesinin yaþadýðý bölgeler(talasemi-akdeniz anemisi), sosyal durumlarý önemlidir.

 

Eksiksiz ve dikkatli fizik muayene: Ne yazýk ki, son yýllarda pahalý görüntüleme yöntemlerinin yaygýnlaþmasý hekimi, farkýnda olmadan, özenli bir klinik muayeneden uzaklaþtýrmaktadýr. Anemideki en belirgin bulgulardan birisi solukluktur. Aneminin þiddetine baðlý olarak, aðýz ve göz kapaðý içindeki deride ilk olarak fark edilebilen solukluk, aneminin ilerlemesi ile avuç içinde, týrnak yataklarýnda ve deride de belirginleþir. Aneminin sýk görülen bulgularýndan çarpýntý, anemi yüzünden dokularda oluþan oksijen açlýðýný gidermek amacýyla, kalbin atým hýzýný ve her atýmda pompaladýðý kan miktarýný artýrmasý nedeniyle ortaya çýkar. Buna raðmen dokularda yeterli oksijen saðlanamýyorsa, solunum sayýsýnýn artmasý ve nefes darlýðý ortaya çýkar.

 

Uzayan anemilerde ve yaþlý kiþilerde veya kalp hastalýðý olanlarda kalp yetmezliðine ait bulgular geliþebilir. Anemiye yol açan nedene baðlý olarak çok çeþitli bulgular geliþebilir. Spesifik bulgular bazý anemilere özgü bulgulardýr. Týrnaklarda düzleþme, çukurlaþma, kolay kýrýlma (kaþýk týrnak), kronik demir eksikliði anemisinde görülür. Ciltte ve göz dibinde sarýlýk hemolitik anemide spesifiktir. Kemik bozukluklarý akdeniz anemisinde, dilde düzleþme ve çatlamalar B 12 ve folat eksikliði anemisinde görülebilir. Diþ eti hipertrofisi, göðüs kemiðinde aðrý, lenf bezlerinde, karaciðer ve dalakta büyümeler, lösemi (kan kanseri) rastlanabilir. Bacaklarda ve kollarda duyu kusuru ve uyuþmalar B12 eksikliðini düþündürür.

 

Anemiler iki þekilde sýnýflandýrýlýr. Birinci ve en yararlý olan sýnýflama þekli eritrositlerin büyüklüklerine göre olan sýnýflama þeklidir. Bu nedenle anemili bir hastada, kan raporlarýnda ortalama eritrosit hacim olarak tercüme ettiðimiz mcv (mean corpusculer volum) en önemli laboratuvar bulgusudur. Mcv düzeylerine bakarak anemiler makrositer (büyük hacimli), normositer (normal hacimli), mikroster (küçük hacimli ) olarak sýnýflandýrabiliriz. Anemiler ayrýca nedenlerine ve sebeplerine göre (patofizyolojik) sýnýflandýrýlabilir; a) Kan kaybý (akut veya kronik) b) Kan hücrelerinin (ertrositlerin) aþýrý yýkýmý c) Eritrosit yapým eksikliði.

 

Anemik bir hastada tedaviye baþlamadan önce ona yol açan nedeni ortaya koymak gerekir. Bazen neden ortaya koymadan demir, B 12, folik asit gibi nutrisyonel faktörlerin tümünün birden vererek veya kan transfüzyonu ile anemiyi tedaviye yönelmek çok yanlýþ bir yöntemdir. Bu tür giriþimler bazen anemiyi düzeltebilirse de hangi faktörün bu tedavide etkili olduðu bilinmediðinden, gerek hastalýðýnýn tanýsý konulamamakta ve bazen önemli hastalýklarýn tanýsýnda geç kalýnmaktadýr. Bu nedenle acil bir durum yoksa anemi nedeni belirlenmeden kesinlikle tedavi edilmemelidir. Aneminin derecesi ve hastanýn klinik durumu tehlikeli olmadýkça kan transfüzyonundan daima kaçýnýlmalýdýr. Sonuç olarak bir hastada aneminin doðru sýnýflandýrýlmasý, doðru teþhise hýzlý bir biçimde ulaþmayý saðlar. Bunun doðal sonuçlarý olarak: zaman kaybýnýn önlenmesi, gereksiz incelemelerin yapýlmamasý, daha ucuza maliyet ve doðru tedavinin planlanmasý sayýlabilir.

---